ครั้งที่แล้วเราพูดถึงอาหารต่าง ๆ ทำร้ายฟันไปแล้ว ในครั้งนี้ หมอจะเขียนถึงอาหารหลากหลายชนิด ที่มีส่วนช่วยเสริมสร้างฟันของเราให้แข็งแรงหรือสวยงามขึ้น อาหารบางชนิดนั้น มีประโยชน์ต่อฟัน ท่านผู้อ่านจะได้นำความรู้ไปปรับใช้เลือกอาหารและกินอาหารอย่างถูกต้อง เพื่อให้ฟันและเหงือกของเราสมบูรณ์แข็งแรง
กระบวนการแลกเปลี่ยนแร่ธาตุของฟัน
ส่วนประกอบของฟันนั้น อุดมไปด้วยสารแคลเซียม (Calcium) และฟอสเฟต (Phosphate) ประกอบเป็นผลึก เรียกว่า ไฮดรอกซีอะพาไทท์ (Hydroxy apatite) เมื่อในช่องปากมีความเป็นกรดสูงขึ้น ผลึกดังกล่าวก็จะมีการละลายสารแคลเซียมและฟอสเฟตออกมาสู่ช่องปาก ในทางกลับกัน เมื่อความเป็นกรดน้อยลง ก็จะมีกระบวนการเพิ่มเสริมแร่ธาตุทั้งสองเข้าสู่ผิวเคลือบฟัน
กระบวนการที่มีการสูญเสียแร่ธาตุออกจากฟัน เรียกว่า Demineralization (หมอขอเรียกสั้นๆ ในบทความว่า Demin) เป็นกระบวนการที่ทำให้ฟันเกิดการผุได้ ส่วนกระบวนการที่มีการเพิ่มเติมแร่ธาตุเข้าสู่ฟัน เรียกว่า Remineralization (หมอขอเรียกสั้นๆ ในบทความว่า Remin) เป็นกระบวนการซ่อมแซมฟัน ก่อนที่ฟันจะเกิดการผุ จนเป็นรูบนฟัน ทั้งสองกระบวนการนี้ เรียกรวมๆ ว่า กระบวนการแลกเปลี่ยนแร่ธาตุของฟัน ในความเป็นจริงนั้น สภาพแวดล้อมในช่องปากจะมีบทบาทหลักในการทำให้เกิด Demin หรือ Remin ของฟัน
ในขบวนการ Demin นั้น จะเกิดได้มาก
• เมื่อสภาพในช่องปากเป็นกรด ซึ่งเกิดได้จากการทานอาหารที่ทำร้ายฟัน หรือเกิดจากการทานน้ำตาลซึ่งแบคทีเรียในช่องปากนำไปใช้เป็นอาหารแล้วผลิตเป็นกรดออกมา
• เกิดเมื่อน้ำลายในช่องปากน้อยลง เพราะน้ำลายในช่องปากมีส่วนประกอบที่ช่วยปรับลดสภาพกรดในช่องปาก ฟันจึงผุได้ยากขึ้น อีกทั้งมีสารฆ่าเชื้อโรคในช่องปาก ร่วมถึงช่วยหล่อลื่นฟัน ทำให้เชื้อโรคเกาะติดฟันได้ยากขึ้น
• สารแคลเซียมและฟอสเฟตน้อย สารทั้งสองเป็นสารเสริมในช่องปาก ซึ่งในสภาพด่างของช่องปาก สารทั้งสองจะตกตะกอนทดแทนผลึกในเคลือบฟัน ในทางตรงข้ามเมื่อสารทั้งสองน้อย การตกตะกอนทดแทนผลึกในเคลือบฟัน ก็จะลดลง
ในขบวนการ Remin นั้น จะเกิดได้มาก
• เมื่อสภาพในช่องปากไม่เป็นกรดสูง
• เมื่อน้ำลายในช่องปากมาก
• สารแคลเซียมและฟอสเฟตมาก
อาหารเสริมฟัน จึงเป็นอาหารที่เสริมขบวนการ Remin ของฟันให้สูงขึ้นนั่นเอง ได้แก่ อาหารที่ลดสภาพความเป็นกรดในช่องปาก ช่วยเพิ่มปริมาณน้ำลาย หรือเพิ่มสารแคลเซียมและฟอสเฟตให้สู่ฟัน
อาหารเสริมฟัน
1. นมสด นมสดมีสารแคลเซียมในปริมาณที่สูง และยังมีโปรตีนเคซีน (Casein) ซึ่งจากงานวิจัยต่าง ๆ พบว่าแคลเซี่ยมและเคซีนมีส่วนช่วยในการเกิดการฟื้นฟูสภาพฟันหรือ กระบวนการแลกเปลี่ยนแร่ธาตุ Remin ให้กับฟัน
2. เนยแข็ง เป็นผลิตภัณฑ์จากนม ซึ่งมีสารแคลเซียมและฟอสเฟตในปริมาณสูง ซึ่งเป็นสารเสริมให้เกิดกระบวนการแลกเปลี่ยนแร่ธาตุ Remin ให้กับฟัน เนยแข็งที่เคลือบบนผิวฟัน ยังช่วยปรับสภาพความเป็นกรดในปากให้ลดลง ทำให้เกิดสภาพที่เสริมการ Remin ของเคลือบฟัน
3. โยเกิร์ต เฉพาะที่เป็นโยเกิร์ตธรรมชาติ ไม่มีสารปรุงแต่งรสหวาน โยเกิร์ตจะประกอบด้วยสารแคลเซียมสูง มีส่วนช่วยในการช่วยให้เกิดการฟื้นฟูสภาพผิวฟันด้วยกระบวนการ Remin นั่นเอง นอกจากนี้ Probiotics หรือเชื้อจุลินทรีย์ของโยเกิร์ตเมื่อผ่านเข้าสู่ช่องปาก จำนวนเชื้อที่ดีจะมีจำนวนสูงขึ้นมากกว่าเชื้อที่ทำให้เกิดโรคฟันผุ มีผลให้ไม่เกิดโรคฟันผุ หรือเกิดฟันผุได้ยากขึ้นนั่นเอง นอกจากนี้ ยังช่วยส่งเสริมให้เหงือกแข็งแรงด้วย
4. สตรอเบอรี่ สตรอเบอรี่จะมีรสหวานและเปรี้ยว และเมื่อทานจะทำให้เกิดน้ำสีแดงเคลือบที่ฟัน แต่สตรอเบอรี่นั้นมีกรด malic acid ซึ่งมีส่วนช่วยฟอกฟันขาวได้เล็กน้อย และช่วยกำจัดคราบบนฟันได้อย่างดี เมื่อทานสตรอเบอรี่รสเปรี้ยว อาจบ้วนปากด้วยน้ำสะอาดหลังจากทาน ก็จะมีส่วนช่วยให้สภาพความเป็นกรดในช่องปากลดลงได้
5. น้ำชา แม้ว่าน้ำชา อาจจะเคลือบผิวฟันให้เป็นคราบเหลืองจาก Tannic acid ได้ แต่ในใบชาจะมีส่วนประกอบของฟลูออไรด์ การกินน้ำชานั้น ฟลูออไรด์ในน้ำชา จึงสามารถเคลือบฟัน ช่วยให้ฟันแข็งแรงขึ้นได้
6. แอปเปิ้ลเขียว ภายในแอปเปิ้ลเขียวจะมีสาร Antioxidant มาก น้ำตาลในแอปเปิ้ล ก็ไม่ได้ทำให้ฟันผุ การกัดเขี้ยวแอปเปิ้ลทำให้เกิดการกระตุ้นการไหลของน้ำลาย น้ำลายในช่องปากจึงมากขึ้น น้ำลายจะช่วยลดความเป็นกรดในช่องปาก ลดการเกิด demin และเพิ่มโอกาสในการเกิดการ remin ให้สูงขึ้นได้ เส้นใยไฟเบอร์ในผลไม้ ก็จะมีส่วนช่วยนวดเหงือกในระหว่างการเคี้ยวด้วย ทำให้เหงือกแข็งแรงขึ้น
7. หัวหอมดิบ มีสารต่อต้านเชื้อโรค จำพวกสารประกอบซัลเฟอร์ (Sulfur compounds) โดยกำจัดเชื้อในช่องปากที่จะส่งผลให้ฟันผุได้ แต่ข้อเสียคือหลังกินหัวหอมดิบ อาจทำให้เกิดกลิ่นปากจากกลิ่นหัวหอมได้
8. ฝรั่ง เป็นผลไม้ไทยที่หาทานได้ทุกฤดูกาล ฝรั่งจะช่วยกำจัดกลิ่นปากได้อย่างดี และการเคี้ยวฝรั่ง ยังช่วยให้เหงือกแข็งแรง จากการกัดเคี้ยวฝรั่งอย่างต่อเนื่อง วิตามินซีที่มีมากในฝรั่ง ยังส่งผลให้เหงือกแข็งแรงได้ จัดเป็นผลไม้หลังอาหารที่ดีต่อเหงือกและฟัน
9. งาดำหรืองาขาว จะอุดมไปด้วยแคลเซียมในปริมาณที่สูง การเคี้ยวงายังมีส่วนช่วยให้น้ำลายไหลในปริมาณ
10. ผักใบเขียว เช่นผักขม ผักคะน้า เป็นต้น จะอุดมไปด้วยกรด Folic และวิตามินบี ต่าง ๆ อีกทั้งยังมีแคลเซียมสูง ช่วยป้องกันโรคเหงือก เสริมสร้างฟันให้แข็งแรง และเพิ่มการไหลของน้ำลายจากการเคี้ยวไฟเบอร์ได้
11. ถั่วอัลมอนต์ ชนิดไม่ปรุงแต่ง จะมีแคลเซียมสูง โปรตีนมาก และไม่มีน้ำตาล ถั่วอัลมอนต์ยังมีสาร Antioxidant สูงอีกด้วย ช่วยป้องกันโรคเหงือก เสริมสร้างฟันให้แข็งแรง ไม่ทำให้ฟันผุ ถั่วอัลมอนต์ยังเป็นอาหารที่ใช้ทานเพื่อช่วยลดน้ำหนักได้ด้วย
ยังมีอาหารอีกหลายชนิด ที่มีแคลเซียมสูง หรือกระตุ้นเพิ่มอัตราการไหลของน้ำลาย การเลือกทานอาหารที่ดี ย่อมมีผลให้ฟันสมบูรณ์แข็งแรง ควรหลีกเลี่ยงอาหารที่มีน้ำตาลสูง โดยเฉพาะอาหารที่เหนียวและหวานติดผิวฟัน และอาหารที่ลดอัตราการไหลของน้ำลาย
Story by รศ. ทพ. เฉลิมพล ลี้ไวโรจน์
ประธานหลักสูตรทันตกรรมบูรณะเพื่อความสวยงาม และทันตกรรมรากเทียม
คณะทันตแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
