ในช่วง 20 ปีที่ผ่านมา มีข้อพิพาทเกี่ยวกับการอุดฟันด้วยวัสดุ อมัลกัม หรือวัสดุสีเงินที่ทันตแพทย์ เลือกใช้ให้กับผู้ป่วย เชื่อมโยงว่าอมัลกัม ทำให้เกิดโรคทางระบบหลายชนิด ได้แก่ การแพ้ ความจำสั้น ปวดหัว อ่อนเพลีย ทำให้กระวนกระวาย โรคภูมิคุ้มกันบกพร่อง รวมไปถึง โรค Multiple sclerosis ทำให้ผู้ป่วยหลายคน ขอให้ทันตแพทย์ รื้อวัสดุสีเงินเหล่านี้ ออกจากช่องปาก และมีรายงานมากมาย (ที่ไม่ใช่การทดลองที่ได้มาตราฐาน) ที่หาได้จากโลกอินเตอร์เน็ต ว่าหลังจากรื้อวัสดุสีเงินเหล่านี้ไปตนเองมีความแข็งแรงมากขึ้น และตรวจเลือดพบว่า ร่างกายมีโลหะหนักในเลือดน้อยลง ข้อพิพาทนี้เกิดขึ้นในประเทศยุโรปและอเมริกา จนกระทั่ง ทำให้หน่วยงานทั้งรัฐและเอกชน ต้องทำวิจัยอย่างมากมาย เพื่อพิสูจน์ข้อเท็จจริงให้ประชาชนได้รับทราบ ทั้งนี้ประชาชน มีความตื่นตระหนกอย่างมาก ว่าวัสดุสีเงิน จะมีส่วนทำให้ร่างกายของตน อ่อนแอ จนกระทั่ง เกิดปัญหาทางระบบมากมายข้างต้น
วัสดุอมัลกัม หรือ วัสดุสีเงิน ที่ทันตแพทย์ใช้ คืออะไร
วัสดุอมัลกัม ประกอบไปด้วย โลหะผสม ได่แก่ เงิน ตะกั่ว ดีบุก สังกะสี พลาเลเดียม ซึ่งผสมเข้ากับปรอท (mercury) ทำให้เกิด วัสดุอุดที่นิ่ม ทันตแพทย์สามารถ นำวัสดุอุดนี้ ใส่ในโพรงฟัน และกดอัดจนเข้ารูป วัสดุอุดจะแข็งตัวภายใน 24 ชั่วโมง ผู้ป่วยสามารถบดเคี้ยวฟันได้อย่างดี วัสดุอุดอมัลกัมนี้ มีความคงทนสูง ราคาค่ารักษาไม่แพง อายุการใช้งาน ยาวนานจัดว่าเป็นวัสดุอุดที่ราคาถูก แต่ให้ผลดีในการรักษา ดังนั้นในอดีตอมัลกัม จึงเป็นวัสดุที่ทันตแพทย์นิยมใช้บูรณะฟันอย่างมากเกือบทุกคลินิก
ข้อพิพาทที่เกิดขึ้น ได้กล่าวว่า ปรอท ในอมัลกัม จะสามารถ เข้าสู่ร่างกาย และก่อให้เกิดโรคทางระบบต่างๆ ตั้งแต่น้อยไปจนกระทั่งรุนแรง ในปี คศ. 1990 ได้มีรายการ ทีวีชื่อดัง ในประเทศสหรัฐอเมริกา รายงานเกี่ยวกับพิษของอมัลกัม จนสร้างความกังวล อย่างมากต่อสาธารณะชน และปรอทในอมัลกัม ก็เป็นตัวร้ายที่ในรายการนี้ระบุ ว่าสร้างปัญหาต่างๆ ต่อร่างกาย แม้ว่าข้อมูลต่างๆ ในรายการนี้ จะได้รับการพิสูจน์แล้วว่ามีหลักฐานไม่เพียงพอ ที่จะนำมาสรุปว่า เกี่ยวข้องกับอมัลกัมก็ตาม ประชาชนก็ยังเกิดความตื่นตระหนกและเข้ารื้ออมัลกัมในช่องปากตนเอง จวบจนถึงปัจจุบัน ปรอทในอมัลกัมจึงขึ้นหิ้งเป็นตัวร้ายไปตั้งแต่นั้นมา
FDI World Dental Federation และสมาคมทันตแพทย์ระดับโลกต่างๆ ได้วิจัย รวมถึงวิเคราะห์งานวิจัยที่น่าเชื่อถือมากมาย ก็ยังไม่สามารถพิสูจน์ได้ว่า ปรอทในอมัลกัม จะก่อให้เกิดปัญหาใดๆ นอกจากนี้ รัฐบาลในประเทศแถบยุโรป ยังทุ่มงบประมาณ ทำงานวิจัย เพื่อดูว่า ผู้ป่วยที่มีการกำจัดวัสดุสีเงินออกจากช่องปากแล้ว จะมีความแข็งแรง หรือมีปัญหาสุขภาพต่างๆ ลดลงไหม ผลก็ยังไม่สามารถเชื่อมโยงว่า การกำจัดวัสดุสีเงินจากช่องปากนี้ จะมีผลให้สุขภาพดีขึ้น
การปนเปื้อนสารปรอทส่วนใหญ่ ไม่ได้มาจาก อมัลกัม
ในปัจจุบันนี้ มีข้อกังวลใจเกี่ยวกับการใช้ปรอทในโลก หลังจากที่เมืองมินามาตะ ในประเทศญี่ปุ่น มีประชากรเกิดโรคจากการรั่วไหลของปรอทในโรงงานอุตสาหกรรม จนทำให้ประชากร มีโรคต่างๆมากมายจากการได้รับปรอทจำนวนมากเข้าสู่ร่างกาย จึงเกิด Minamata convention on Mercury สร้างข้อตกลงการเลิกใช้ปรอทในสิ่งต่าง ๆ เพื่อลดการปนเปื้อนของสารปรอทต่อสิ่งแวดล้อม ประเทศนอร์เวย์และสวีเดนก็งดการนำเข้าสินค้าหลายชนิดที่มีสารปรอท ได้แก่ หลอดไฟ แบตเตอรีรถชนิดที่มีสารปรอท อุปกรณ์วัดต่างๆทางการแพทย์ เครื่องสำอางค์บางอย่าง เป็นต้น ทั้งนี้ ปรอทที่สามารถปนเปื้อนลงสู่ระบบนำ้และอากาศของโลก จะสามารถเข้าสู่สัตว์ และปนเปื้อนในอากาศที่มนุษย์หายใจเข้าไป รูปแบบของปรอทในสิ่งต่างๆเหล่านี้ สามารถถูกดูดซึมเข้าสู่ร่างกายได้ง่ายกว่าปรอทในอมัลกัม และมักปนเปื้อนในอาหารทะเล หรือในอากาศที่หายใจเข้าไป
แม้ว่าจะไม่สามารถหางานวิจัยที่ดีพอในการระบุว่าอมัลกัมเกี่ยวข้องกับโรคทางระบบต่างๆก็ตาม ปรอทในอมัลกัมก็ได้รับการโจมตีอย่างมากจากสาธารณะว่า จะส่งผลร้ายต่อร่างกาย ทำให้หลายๆประเทศ เริ่มยกเลิกการใช้อมัลกัมในการอุดฟัน องค์การอนามัยโลกได้มีข้อตกลงให้ค่อยๆเลิกใช้อมัลกัมในการอุดฟัน (ทั้งนี้ด้วยเหตุผลเรื่อง การลดความปนเปื้อนของสารปรอทในสิ่งแวดล้อม) โดยค่อยๆปรับลดการผลิตลง ในอนาคตข้างหน้า ทันตแพทย์ก็จะหาอมัลกัมมาใช้ในการอุดฟันได้ยากขึ้น
หากเรากลัวการปนเปื้อนปรอท เราควรระมัดระวังการทานอาหารทะเลและระมัดระวังการใช้ผลิตภัณฑ์ที่อาจจะปนเปื้อนสารปรอทด้วย เพราะสิ่งต่างๆเหล่านี้จะมีผลต่อการสะสมของสารปรอทในร่างกายมากกว่าปรอทในอมัลกัมเป็นอย่างมาก
ถ้าไม่อุดฟันสีเงิน ทันตแพทย์จะใช้อะไร
อมัลกัมมีข้อดีคือ ทันตแพทย์อุดได้ง่าย ราคาค่ารักษาถูก ทนทาน และอายุการใช้งานยาวนาน แม้รูโพรงฟันที่อุดจะใหญ่ ก็สามารถอุดฟันด้วยอมัลกัมได้ นอกเสียจากว่าเนื้อฟันจะสูญเสียไปมากจนไม่มีเนื้อฟันที่สามารถยึดอมัลกัมในช่องปากได้
เมื่อผู้ป่วยปฏิเสธอมัลกัม ทันตแพทย์จะสามารถบูรณะฟันด้วยวัสดุชนิดอื่นได้แก่ วัสดุสีขาว เรซินคอมโพสิต ซึ่งเหมาะกับโพรงฟันระดับกลางหรือระดับเล็ก แต่ทันตแพทย์จะต้องใช้เวลาในการบูรณะมากขึ้น อัตราค่ารักษาพยาบาลสูงขึ้น หากโพรงฟันมีขนาดใหญ่ขึ้นทันตแพทย์ก็สามารถเลือกบูรณะฟันด้วยเซรามิก หรือโลหะผสมต่างๆ เช่นทอง ทองคำขาว หรือพลาเลเดียม อัตราค่ารักษาพยาบาลจะสูงขึ้นอย่างมาก
ในกรณีที่ผู้ป่วยไม่มีปัญหาค่าใช้จ่าย การเลือกใช้วัสดุอื่นๆ ก็สามารถทำได้ แต่ในกรณีที่มีปัญหาเรื่องค่าใช้จ่าย วัสดุอมัลกัมก็จัดว่ามีราคาค่ารักษาที่ถูกและทนทานมีข้อระมัดระวังจากสมาคมทันตแพทย์แห่งสหรัฐอเมริกา ให้ระมัดระวังการใช้อมัลกัมในเด็กเล็กอายุตำ่กว่า 3 ปี และในผู้หญิงมีครรภ์หรือให้นมบุตร เท่านั้น
ทันตแพทย์จะต้องจัดการกับปริมาณปรอทในคลินิกทันตกรรม โดยจำกัดปริมาณในการผสมกับผงโลหะให้เหมาะสมในขณะขึ้นรูปอมัลกัม และการกำจัดอมัลกัมทิ้งสู่สิ่งแวดล้อมปริมาณปรอทที่มาก อาจเข้าสู่ร่างกายทันตแพทย์หรือผู้ช่วยได้ จึงควรมีการจัดการในคลินิกทันตกรรมอย่างดี
ถ้าเรามีวัสดุอุดสีเงิน เราควรจะไปรื้ออมัลกัมไหม
อมัลกัมนั้น นิยมใช้กันอย่างมากในอดีต จึงมีความเป็นไปได้ว่า เราจะมีฟันที่อุดอมัลกัมสักซี่ในช่องปาก เมื่อมีข้อพิพาทข้างต้น จึงมักมีคำถามว่า ถ้าเรามีวัสดุอุดสีเงิน เราควรจะไปรื้ออมัลกัมไหม ในการทำงานของผมนั้น หากผู้ป่วยเข้ามาขอรื้ออมัลกัม ผมจะให้ข้อมูลต่างๆ กับคนไข้ หากเขาทำแล้วสบายใจขึ้น ผมก็จะรื้อให้และอุดด้วยวัสดุสีเหมือนฟัน โดยในการรื้อนั้นผมจะทำการป้องกันอมัลกัมเข้าสู่ร่างกายผู้ป่วยด้วยแผ่นยางกันนำ้ลาย ป้องกันจมูกผู้ป่วยไม่ให้หายใจก๊าซปนเปื้อนเข้าไป และใช้เครื่องดูดนำ้ลายกำลังสูงดูดเอาผงออกไปจากบริเวณฟันอย่างรวดเร็ว โดยในแต่ละครั้งจะทำการรื้อไม่เกินสองซี่ (ตาม Protocol ของแพทย์ Holistic)
ในกรณีที่ผู้ป่วยแข็งแรงดีนั้น และได้รับการอธิบายข้างต้น แม้จะมีวัสดุอุดสีเงินมา ผมก็ไม่โน้มน้าวให้ไปเปลี่ยนเช่นกัน อย่างไรก็ตาม ในปัจจุบัน ผมก็ไม่ได้ใช้วัสดุอมัลกัมกับผู้ป่วยผมแล้ว ด้วยเพราะเหตุผลด้านการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและลดมลภาวะโลกมากกว่า
แม้ว่าปัจจุบันนี้ จะมีงานวิจัยมากมายและมีข้อสรุปแล้วว่า อมัลกัม ไม่เกี่ยวข้องกับโรคทางระบบต่างๆ แต่ข้อพิพาทนี้ก็ดูเหมือนจะเปลี่ยนความเชื่อของประชาชนทั่วไปไม่ได้ ยิ่งมีการพูดต่อๆ กันว่า รื้ออมัลกัมแล้ว ค่าโลหะในเลือดลดลง ร่างกายแข็งแรงขึ้น ก็ยิ่งทำให้คนหลายๆคนเชื่อ และไปเข้ารับการรื้ออมัลกัมกันอย่างมากมาย อย่างไรก็ดี อมัลกัมคงมีการใช้น้อยลงในวิชาชีพทันตกรรม เนื่องด้วยการผลิตที่ลดลง ข้อพิพาทนี้ก็คงจบลง ปรอทในอมัลกัมก็คงถูกกล่าวอ้างว่าเป็นตัวร้ายตลอดไป แม้ว่ามันจะมีรายงานว่าเป็นวัสดุราคาถูกและอายุการใช้งานสูงเทียบเท่าทองก็ตาม
STORY BY รศ. ทพ. เฉลิมพล ลี้ไวโรจน์
ประธานหลักสูตรทันตกรรมบูรณะเพื่อความสวยงาม และทันตกรรมรากเทียม
คณะทันตแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
